Noord-Holland

In mijn bezigheden op de basisschool is het werken en spelen met spreekwoorden binnen het taalonderwijs één van mijn favorieten. Je merkt dat kinderen vanuit hun ‘thuis’ over het algemeen weinig spreekwoorden en uitdrukkingen meer kennen. Wat dat betreft is “de taal” zeker niet rijker geworden – de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat met de komst van de social media de taal op een andere manier wel kleuriger is geworden.

Kent u het spreekwoord boven deze blog? En vooral: weet u wat de betekenis van dit spreekwoord is? Gebruikt u zelf überhaupt nog spreekwoorden? Laat ik u voor zijn: de titel van deze column betekent zoiets als “leer van eerder gemaakte fouten” of “leer van de fout die een ander al gemaakt heeft”. Net als alle andere spreekwoorden zit er dus een leer-element, een moralistisch statement in.

Begin jaren ‘80 van de vorige eeuw is men begonnen met de afbraak van het publiek domein. Volgens de politieke elite van die tijd, met grote namen als Ronald Reagan, Margaret Thatcher en Helmut Kohl als lichtende voorbeelden, belemmerde de overheid de groei van de welvaart. In hun ogen – die fonkelden van het neoliberalisme – stond de overheid de vrije markt alleen maar in de weg. “De overheid is niet de oplossing voor problemen, maar de overheid is juist zelf het probleem”, is vrij geciteerd een beroemd uitgangspunt van de neoliberalen.

En dus begon in de jaren ’80 de uitverkoop van alles waar de overheid nog invloed op had. Ook de burgers werden steeds meer ‘zelf verantwoordelijk’ voor alles wat zij deden (en niet deden). Publieke taken werden in de uitverkoop gezet: openbaar vervoer, energie, zorg – overal deden marktpartijen hun intrede en dat betekende dat het gehalte ‘overheid’ in onze samenleving steeds kleiner werd. “De markt” kreeg langzaam maar zeker een steeds grotere rol. Wereldwijd, en in ons land de achtereenvolgende kabinetten van Lubbers, Kok, Balkenende en Rutte, werd een de neoliberale tsunami op gang gebracht.

Eén van de bijeffecten van deze ontwikkeling was en is het steeds groter worden van de ongelijkheid in de maatschappij. Daarbij wordt de verantwoordelijkheid voor die ongelijkheid – en dan hebben we het niet alleen over ‘inkomen’ – meer en meer gelegd bij het individu. Heb je te weinig geld om normaal van te kunnen leven, dan heb je eerder een verkeerde keuze gemaakt. Het principe “eigen-schuld-dikke-bult” viert hoogtij. Heb je zorg nodig, dan betaal je eerst een zorgboete. Heb je geen goede baan, dan had je op school beter je best moeten doen. U kent het wel.

De laatste jaren wordt door veel partijen en (andere) deskundigen vaker gesteld dat de marktwerking is doorgeschoten, niet heeft gebracht wat men ervan hoopte en veel onrecht heeft veroorzaakt.

Het neoliberalisme heeft in onze maatschappij veel schade aangericht. Je zou toch zeggen: zorg dat wij zelf, als overheid, meer grip krijgen en houden op belangrijke processen. Het schip van het neoliberalisme is aan het stranden en komt steeds vaster te liggen in het zand. Voor een ieder die nog ronddoolt op zee zou dat toch een lichtend voorbeeld moeten zijn. Zorg bij de opgaven van nu en de toekomst dat de overheid de regie houdt, initiatieven neemt en de uitvoering zelf in de hand houdt.

We hebben met elkaar een andere afslag voor de boeg.