Noord-Holland

Nederland lijkt op dit moment vastgelopen. Achter bijna elk onderwerp kun je het woord crisis zetten. Kijk maar: wooncrisis, klimaatcrisis, coronacrisis, Afghanistancrisis, toeslagencrisis. Je zou verwachten dat er urgentie wordt gevoeld om die crises aan te pakken. Vooralsnog is daar weinig van te merken.

Om tot goede oplossingen te komen, moet er een analyse worden gemaakt hoe een probleem heeft kunnen ontstaan en kunnen groeien. Soms moet je daarvoor flink terug in de tijd. Ik doe een poging.
Naar mijn mening is heel veel terug te brengen tot de manier waarop er tegen de economie wordt aangekeken. Per slot van rekening draait alles - naar mijn idee - rond de manier hoe “we” ons geld verdienen. Wanneer de bedrijven goed draaien, dan heeft dat effect op de hele samenleving. Dat klinkt logisch. Maar laten we eens dieper op deze laatste zin ingaan.

Een bedrijf draait goed als het winst maakt. Die winst kan worden behaald als er zo min mogelijk kosten worden gemaakt en de producten veel geld opbrengen. Dus: grondstoffen moeten dan zo goedkoop mogelijk zijn, de loonkosten zo laag mogelijk en er hoeft geen rekening gehouden te worden met afval. Produceren zoals in de tijd van Charles Dickens. Een tijd lang ging dat “goed”. Totdat er mensen kwamen die inzagen dat dit wel goed was voor de bedrijven, maar niet voor de samenleving als geheel. Geleidelijk aan kwam er een grotere rol voor de overheid, omdat die kon zien wat belangrijk was voor die samenleving.

Er kwam onderwijs, er kwam riolering, er kwam volkshuisvesting, er kwamen wetten voor arbeidsongeschiktheid, ziekteverzuim, oude dag, de hele mikmak die in de knel was gekomen doordat bedrijven zo “goed” draaiden.

Maar vanuit Chicago begon een andere wind te waaien. De School of Economics daar zei: die overheid heeft een veel te dikke vinger in de pap, die heeft helemaal geen verstand van economie. Die economie moet je vrij laten. De markt lost alles op.

Welnu. Dat idee moet op de schop. We weten inmiddels wat die markt allemaal gecreëerd heeft. Betaalbare woningen? Ho maar. De klimaatcrisis aanpakken? Er is alleen maar getraineerd en op de rem getrapt. En de coronacrisis dan? Ook daar zit marktwerking onder verstopt: hoe de zorg is georganiseerd, hoe medicijnontwikkeling is georganiseerd. Net als bij de toeslagencrisis: marktwerking in de kinderopvang. Zelfs de crisis in Afghanistan of Syrië en Irak: deze landen hebben de grondstoffen voor de (Europese) industrie en er wordt tegelijkertijd grof verdiend aan de wederopbouw van die platgebombardeerde landen. Financiële belangen wordt nog steeds geen strobreed in de weg gelegd.

Ik denk dat het hele gedoe rond de kabinetsformatie eigenlijk getouwtrek is tussen politieke partijen die willen doorgaan op de “oude” weg en partijen die willen dat de invloed van de markt teruggedrongen wordt. Die aanhangers van de “oude” politiek hebben hun tijd gehad. Het wordt tijd dat ze plaats maken, want veranderen moet (en kan).